دمنوش گیاهی
خواص دمنوش گیاهی
تیر
پیش‌تر بارها و بارها درباره‌ی خواص مفید و اغلب خارق العاده‌ی دمنوش گیاهی خوانده‌ایم و یا شنیده‌ایم. میل به حصول و دست‌یابی به نتایج مثبت و مفید در کوتاه‌ترین بازه‌ی زمانی ممکن، باعث شده که فکر کنیم هر چه به مقدار و به دفعات بیشتری از دمنوشهای گیاهی استفاده نمائیم، زودتر و سریع‌تر به آن‌چه که می‌خواهیم، خواهیم رسید. البته که این می‌تواند پنداری اشتباه نادرست باشد.
در این مطلب سعی می‌نمائیم تا نسبت به موضوع دمنوشها از زوایه دید گسترده‌تر و جامع‌تری نگاه بیندازیم. شاید بهترین نقطه شروع پرداختن مسائل تاریخی پیرامون موضوع دمنوشها باشد.
تاریخچه دمنوش
اصطلاحا دم نمودن یا عصاره‌گیری به وسیله آب، متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش استفاده از داروهای گیاهی است. تاریخچه دمنوش را نمی‌توان از تاریخچه کشف خواص گیاهان دارویی جدا کرد. در طب قدیم، داروها از گیاهان بدست می‌آمدند.
شناخت مواد و گیاهان دارویی مورد استفاده توسط مصریان باستان از طریق پاپیروس‌های مقدسی که از آن‌ها به جای مانده است، به دست ما رسیده است. یکی از با ارزش‌ترین این پاپیروس‌ها «پاپیروس اسمیت» نام دارد و نشان می‌دهد که مصریان تقریباً از همه قسمت‌های گیاه استفاده می‌کردند.
دمنوش در بابل
طب بابل توسط الواح کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آن‌ها نوشته‌اند بر جای مانده است. عناصری که آن‌ها بکار می‌بردند اساساً ریشه گیاهی داشته‌است. برخلاف مصریان در دستورهای بابلی‌ها وزن و اندازه مصرف گیاهان مورد استفاده ذکر نشده است.
دمنوش در هند باستان
در متون هند باستان گیاهان طبی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شدند. گروه اول یا به‌عنوان مسهل، قی‌آور یا ملین به کار می‌روند یا باعث ترشح بینی می‌شوند و گروه دیگر را به عنوان مسکّن به کار می‌بردند.
دمنوش در چین باستان
در کنار طب سوزنی که در چین اختراع شده، مهم‌ترین قسمت طب سنتی چین علم داروهای گیاهی است. یک رساله‌ی داروسازی به نام«پن تسائو کانگ مو» در سال ۱۵۹۷ تکمیل و منتشر شد. این رساله ۸۱۶۰ نسخه دارد که بر ۱۸۷۱ ماده که عموماً ریشه‌ی گیاهی دارند متکی است.
طب یونان و دمنوش
در طب یونانی نیز دمنوش کاربرد گسترده‌ای داشته‌است. «بقراط»۴۶۰ –۳۷۷ قبل از میلاد، ارتباط میان شکل گیاهان و بیماریهای قابل درمان توسط آن‌ها را به نام تئوری امضاها را مطرح نمود. او بر اساس این نظریه بیان می‌دارد که این خود طبیعت است که به ما قدرت درمانی گیاهان را نشان می‌دهد.
به همین علت بود که ساقه زرد رنگ «ریوند» علیه بیماری زردی و میوه و گل قرمز انار علیه خونریزی بکار می‌رفت. «جالینوس» (۱۲۹–۲۰۰ میلادی) پزشک یونانی تجربیات خود را در یازده جلد کتاب ثبت نمود. او داروهای گیاهی را به چند گروه تقسیم کرد و بنیانگذار شاخه خاصی از طب به نام «جالینوسی» (علم مواد دارویی و تهیه آن‌ها) بود.
در قرن اول میلادی، «دیوسکوریدوس» که اساس کار خود را بر پایه کار بقراط بنا نهاده بود، شکل، مشخصات و خواص بیش از ۵۰۰ گونه گیاه را در کتاب خویش ارائه کرد که تا ۱۵۰ سال بعد به‌عنوان یک کتاب مرجع مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در همان زمان یک دانشمند رومی به نام «پلینی» کتاب تاریخ طبیعی نسبتاً حجیمی را تدوین کرد که در آن به شرح گیاهان و خواص درمانی آن‌ها پرداخت.
پس از گذشت ۷ قرن، که در اروپا به قرون وسطی مشهور است، صومعه‌ها زنده‌نگاه‌داشتن گیاه‌درمانی را به دست گرفتند. راهبان متون مربوط را نسخه‌برداری کردند و از آن‌ها برای بهبود بیماران استفاده نمودند و مزرعه‌هایی را به پرورش این گیاهان اختصاص دادند.
گیاه‌شناسی ایران قبل از اسلام
گیاه‌شناسی در ایران قبل از اسلام نیز سابقه طولانی داشت. در اوستا بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده است. پزشکان ایرانی از صدها گیاه و دارویی آگاه بودند و آن‌ها را مقدس می‌شمردند.
مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای سی‌گانه یک ماه بود. به‌طور مثال نام روز آذر که نماد گیاهی آن در اوستا «اثرگون» نام دارد و آن نوعی گل همیشه بهار است که دم کرده‌ی آن محرک سلسله اعصاب است و برای رفع خستگی استفاده می‌شد.
نام «دارو» نیز از ریشه واژه ایرانی «دار» به معنی درخت است و در زبان پهلوی به «داروگ» تغییر شکل یافته و واژه انگلیسی و فرانسه «drug» از همین ریشه فارسی است.
دو اتفاق زمینه علم گیاه‌شناسی را گسترش داد. یکی از آن‌ها اختراع دستگاه چاپ به وسیله «گوتنبرگ» در سال ۱۴۵۰ میلادی بود و دیگری کشف آمریکا در سال ۱۴۹۲ میلادی به وسیله کریستف کلمب بود. نتیجه مستقیم این دو واقعه، چاپ تعداد زیادی از مجموعه‌های گیاهی و وارد کردن داروهای جدید بسیار به اروپا بود.
تفاوت بین گیاهان دارویی و داروی گیاهی
به طور کلی، گیاهان دارویی مثل رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که بعضی از خواص درمانی آن‌ها که عمدتاً بی ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده است.
در حالی که، داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرایندی خاص و استریل هستند.
با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، گیاهانی که تعدادشان مشخص است و طی سالیان دراز فواید و بی عارضه یا کم عارضه بودن آن‌ها به اثبات رسیده‌است.
روش‌های مصرف گیاهان دارویی
گیاهان دارویی و معطر عمدتاً به شکل و روش‌های زیر مصرف می‌شوند:
- گیاه تازه
- گیاه خشک یا به صورت کنسرو
- به صورت فرآوری شده به وسیله‌ی حرارت
- استخراج مواد مؤثر در صنعت
عوارض مصرف بیش از حد دمنوشها
بعضی از افراد عادت به مصرف زیاد دمنوشها در طول شبانه روز دارند و اغلب نگرانند که مصرف زیاد از حد این نوشیدنی‌ها تهدیدکننده سلامت آن‌ها باشد.
باید گفت با وجودی که دمنوشها ترکیبات نسبتا ضعیفی هستند اما این احتمال وجود دارد که بعضی افراد به‌دلیل داشتن زمینه مزاجی و ارثی و شرایط متعدد دیگر با مداومت مصرف دمنوشها دچار عوارضی ناخوشایند گردند.
باید خاطر نشان سازیم که زیاده‌روی در مصرف مفیدترین و بهترین خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها هم ممکن است که خطرناک باشد.
بهترین زمان مصرف دمنوشها
در صورت استفاده به موقع و تحت کنترل دمنوش دچار عوارض آن‌ها نمی‌شوید. دمنوش خواص بی‌نظیری دارد، مواد معدنی مورد نیاز بدن و ویتامین‌ها را تأمین می‌نماید. دمنوشها با داشتن مقادیر بالا آنتی‌اکسیدان، از بروز بیماریهای خطرناک جلوگیری می‌کنند.
از بهترین خواص دمنوشها، افزایش انرژی است. دمنوش کافئین کمتری نسبت به چای و قهوه دارد اما تأثیر زیادی بر تأمین انرژی شما می‌گذارد. مواد مغذی با مصرف دمنوشهای گیاهی به راحتی جذب بدن می‌شوند.
برای این‌که بهترین نتیجه را از مصرف دمنوشها بگیرید، به بهترین زمان مصرف دمنوش، گیاهان دارویی که نباید با هم مصرف شوند و تداخل دمنوش ها توجه کنید. زمان مصرف دمنوشها با هم متفاوت است و در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
نکاتی پیرامون خواص برخی دمنوشها
دمنوش بابونه
در سنین متفاوت دمنوشها تاثیرات مختلفی بر بدن دارند، به طور مثال دمنوش بابونه به دلیل داشتن طبع گرم، برای افراد جوان با طبع گرم مضر است، اما این دمنوش در میانسالی می‌تواند خاصیت چربی‌سوزی داشته باشد.
دمنوش آویشن
دمنوش آویشن برای بهبود سرفه، تسکین دردهای عادت ماهانه و افزایش ادرار مناسب است، اما همین دمنوش می‌تواند بر غده تیروئید اثر منفی داشته، با برخی از گیاهان دارویی امکان تداخل دارد و در برخی نیز منجر به التهاب پوستی و مشکلات تنفسی می‌شود. پس اگر سابقه بیماریهای قلبی، زخم معده یا سایر اختلالات دستگاه گوارش را دارید از مصرف دمنوش آویشن اجتناب کنید.
چای سبز
چای سبز سرشار از ترکیبات آنتی اکسیدان است و مطالعات نشان می‌دهد که می‌تواند خطر ابتلا به انواع سرطان و هم‌چنین ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی را کاهش دهد. اما از سوی دیگر، در اثر مصرف بی رویه چای سبز می‌تواند باعث آسیب بافت کبد شود. بنابراین توصیه می‌شود که بیش از دو فنجان در روز از چای سبز استفاده نشود.
دمنوش پونه
پونه گرم و خشک است، با آنتی اکسیدان فراوان خود سیستم ایمنی را تقویت کنند. از خواص دمنوش پونه در رفع مسمومیت‌های غذایی، اسهال و استفراغ و دل‌پیچه، نیز استفاده می‌شود. فنجانی چای پونه همراه استویا یا کمی عسل بعد غذا توصیه می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خرید استویا به اینجا مراجه فرمایید.
برای آگاهی از نکات مهم و کلیدی در مورد انتخاب و خرید استویا به اینجا مراجعه نمایید.
اما ترکیبات پونه می‌تواند با داروهای قلبی و عروقی تداخل کند، تحربک‌پذیری افراد را به همراه داشته باشد، سرفه خشک را تشدید کند و… پس به جا باید مصرف شود. زیاده روی در مصرف دمنوش پونه، ممکن است شما را عصبانی، تحریک پذیر و بی‌خواب کند.
دمنوش اسطوخودوس
اگر در طول روز تحت فشار کاری زیادی هستید و استرس زیادی را تجربه می‌کنید، دمنوش اسطوخودوس را در رژیم غذایی خود بگنجانید. دمنوش اسطوخودوس تب بیمار را کاهش می‌دهد. هم‌چنین به درمان زخم و بریدگی کمک می‌کند. بهترین زمان مصرف دمنوش اسطوخودوس شب‌ها قبل از خواب است.
دمنوش زنجبیل
دمنوش زنجبیل خواص بی‌نظیری دارد، برای افزایش سوخت و ساز بدن مفید بوده و از بهترین دمنوشهای برای استفاده در لاغری است. آنتی‌اکسیدان‌های آن از سلامت بدن محافظت می‌کنند.
این آنتی اکسیدان‌ها هم‌چنین از افت ناگهانی انرژی در طول رژیم لاغری جلوگیری می‌کنند. این دمنوش هضم غذا را آسان کرده و برای درمان مشکلات تنفسی و دردهای ناشی از پریود نیز بسیار مفید است.
در صورتی که از این دمنوش، برای کاهش وزن استفاده می‌کنید، بهترین زمان ممکن برای مصرف آن، یک ساعت بعد از صرف غذا می‌باشد.
دمنوش بابونه
دمنوش بابونه به دلیل طعم مطلوب و خواص فراوانی که دارد، یکی از پرمصرف‌ترین دمنوشهای گیاهی است. چای بابونه برای تسکین سردرد، دل درد، حالت تهوع، بهبود عملکرد کبد، تقویت سیستم ایمنی بدن و… استفاده می‌شود. هم‌چنین از این دمنوش می‌توان به عنوان ماسکی تقویتی برای پوست و مو نیز اسستفاده نمود.
مناسب‌ترین زمان برای استفاده از دمنوش بابونه، صبح است و اگر برای تقویت معده از آن استفاه می‌کنید، توصیه می‌شودکه ناشتا مصرف شود.
بهترین روش تهیه دمنوش
یک دمنوش گیاهی وقتی بهترین نتایج و تاثیر را دارد که نوع و قسمت مورد استفاده گیاه، میزان مصرف و مدت زمان دم کشیدن آن مشخص باشد.
مدت زمان تقریبی دم کشیدن بسته به بخشی از گیاه است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور معمول،گل‌ها کم‌ترین و ریشه‌ها بیش‌ترین زمان را نیاز دارند تا دم بکشند.
بعضی از گیاهان دارای اجزایی فرار هستند که اگر فرآیند دم کشیدن طولانی گردد، مواد موثره آن‌ها از دست می‌رود. هم‌چنین، بهترین روش تهیه دمنوش به ظروف مناسب مورد استفاده نیز بستگی دارد.
قوری یا ظروف چینی و سرامیکی درداری که جدیدا باب شده ظروف مناسبی برای دم کردن انواع دمنوشها هستند. دردار بودن ظروف برای تهیه دمنوش به هدف خروج میزان کمتری از مواد فرار مورد استفاده دارد. اگر گیاه در مجاورت حرارت غیرمستقیم دم بکشد مواد موثر بیشتری را وارد آب می‌کند.
نکاتی در مورد تهیه دمنوشها
همواره برای مصرف دمنوش های گیاهی نخست باید به عواملی مانند سن افراد، طبع گیاه، موقعیت جغرافیایی و فصل توجه داشت.
توجه کنید که دمنوشها باید روی حرارت غیرمستقیم دم بکشند نه این که روی حرارت جوشانده شوند.
در تهیه دمنوشهای خود، از گیاهانی استفاده کنید که خالص بوده و از مواد افزودنی در آن‌ها استفاده نشده باشد.
در تهیه دمنوش و برای دم کردن آن‌ها، قوری‌های چینی یا شیشه‌ای بهترین گزینه هستند.
توجه داشته باشید که رنگ دهنده‌ها یا طعم‌دهنده‌های افزودنی در طولانی مدت مضر خواهند بود، پس در هنگام خرید دمنوشها به این موارد توجه نمایید.
دقت نمایید هر چند که دمنوشها حاوی ترکیبات مفیدی هستند اما بر اثر گذشت زمان با اکسیژن هوا از خواص آن‌ها کاسته می‌شود. به همین دلیل، دمنوش را در محیط خشک، خنک، در سایه و به مدت ۲ تا ۳ ماه نگهداری کنید.
سعی کنید بیش از این مدت از نگهداری آن‌ها خودداری کنید، (حتی با وجود این‌که احتمال دارد طعم و بو در آن‌ها تغییر نکند و فاسد نگردند).
هم‌چنین توجه داشته باشید که گیاهان فله‌ای بی‌نام و نشان اغلب تاریخ مصرف مشخصی ندارند و احتمال غیربهداشتی بودن آن‌ها زیاد است.
با وجود تمامی اقدامات و توصیه‌هایی که ذکر نمودیم، باور حقیقی ما هم‌چنان بر این است که دمنوشهای گیاهی با رعایت برخی نکات و ملاحظات از سایر درمان‌ها و یا داروهای دیگر به طبیعت نزدیک‌تر بوده و لذا حاشیه امن بیشتری را برای مصرف کننده‌ی بیمار و یا بیمار مصرف کننده باقی می‌گذارد.
این موضوع البته شامل ایجاد کم‌ترین عوارض ممکن نیز می‌گردد. تنها کمی توجه و دقت نظر طلب می‌کند تا ما را به مطلوب خود برساند.
کاری از تیم رسانه اهدا دارو؛